“Làm ăn lớn” mới được xuất khẩu

Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải cho biết, Nghị định 109/2010/NĐ-CP ngày 04/11/2010 về kinh doanh xuất khẩu gạo bên cạnh những kết quả tích cực, quá trình thực hiện cũng cho thấy một số vấn đề cần được điều chỉnh. 

Nổi lên như việc nhiều thương nhân “đua” đầu tư xây dựng kho chứa, cơ sở xay xát để được cấp giấy chứng nhận, gây lãng phí. Trong khi đó, năng lực và hiệu quả hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo của nhiều thương nhân còn hạn chế; bỏ vốn đầu tư lớn cho việc xây dựng kho chứa, cơ sở xay xát, xây dựng vùng nguyên liệu nhưng năng lực thương mại yếu, không tiếp cận được thị trường, kinh doanh xuất khẩu chưa hiệu quả.

Một số doanh nghiệp (DN) thành tích xuất khẩu hạn chế, thậm chí không xuất khẩu được. Việc xây dựng vùng nguyên liệu, tổ chức thu mua, tiêu thụ lúa gạo hàng hóa cho người sản xuất còn bất cập.

Tại Văn bản 1101/TTg-KTTH ngày 31/7/2013, Thủ tướng đã đồng ý về nguyên tắc với nội dung dự thảo Quyết định phê duyệt Quy hoạch thương nhân xuất khẩu gạo do Bộ Công Thương trình và giao Bộ này phê duyệt Quy hoạch đảm bảo các yêu cầu: Tối đa 150 đầu mối xuất khẩu gạo; kỳ hạn xét thành tích xuất khẩu để thu hồi giấy chứng nhận là 2 năm liên tiếp xuất khẩu không đạt 10.000 tấn/năm; ưu tiên cho các DN có vùng nguyên liệu hoặc hợp tác, đặt hàng, liên kết với người sản xuất lúa được làm đầu mối xuất khẩu gạo.

Hạn chế thấp nhất các DN chỉ kinh doanh thương mại tham gia xuất khẩu gạo; đồng thời có lộ trình phù hợp để thực hiện chủ trương DN đầu mối xuất khẩu gạo phải có vùng nguyên liệu hoặc hợp tác, liên kết, đặt hàng với hộ nông dân trồng lúa.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng tại Văn bản 1101/TTg-KTTH, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định 6139/QĐ-BCT ngày 28/8/2013 phê duyệt quy hoạch thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo, trong đó xác định cụ thể các tiêu chí, điều kiện để được cấp và duy trì giấy chứng nhận như tiêu chí về kho chứa, cơ sở xay xát, tiêu chí địa bàn quy hoạch xây dựng kho chứa, cơ sở xay xát thóc, gạo để đáp ứng điều kiện kinh doanh; tiêu chí, điều kiện về thành tích xuất khẩu. 

Các tiêu chí, điều kiện này nhằm mục đích kiểm soát, khống chế số lượng đầu mối và địa bàn đầu tư, phòng ngừa tình trạng đầu tư ồ ạt, lãng phí; tạo động lực thúc đẩy thương nhân tăng cường xuất khẩu, góp phần tiêu thụ lúa gạo hàng hóa cho người nông dân. 

“Gỡ” tình thế

Chưa đủ năng lực đầu tư cơ sở xay xát, kho chứa đáp ứng quy định song Công ty cổ phần Thương mại và Sản xuất Viễn Phú (Cà Mau) - DN sản xuất mặt hàng gạo hữu cơ, chất lượng cao lại có mối xuất khẩu sản phẩm do DN sản xuất. Tuy nhiên, nhu cầu chính đáng của DN vấp phải quy định về tiêu chí của thương nhân xuất khẩu gạo do Bộ Công Thương ban hành. 

Để giải quyết  những vấn đề thực tiễn phát sinh, Bộ Công Thương đã trao đổi với các bộ, ngành, địa phương liên quan và báo cáo Thủ tướng xem xét, cho phép Viễn Phú được xuất khẩu gạo theo cơ chế đặc thù trong các năm 2014, 2015, tuy kết quả xuất khẩu của DN cũng rất hạn chế (năm 2015, DN chỉ xuất khẩu được 15 tấn gạo).

Ngoài ra, một số thương nhân hoạt động kinh doanh lúa gạo trên địa bàn các tỉnh Nghệ An, Ninh Bình, Hà Nam (là những địa phương ngoài vùng quy hoạch đã được phê duyệt) có hồ sơ đề nghị được tham gia hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo. 

Để tháo gỡ khó khăn cho DN, Bộ Công Thương đã trao đổi với các bộ, ngành liên quan và có Công văn 432/BCTXNK ngày 15/1/2016 báo cáo Thủ tướng xem xét, cho phép bổ sung các tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Nghệ An vào địa bàn quy hoạch thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo. 

Được biết, mới đây nhất ngày 4/2/2016, Văn phòng Chính phủ đã có Văn bản số 907a/VPCPKTTH gửi Bộ Công Thương đồng ý kiến nghị của Bộ này về việc cho phép bổ sung 3 tỉnh trên vào địa bàn quy hoạch thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo. 

Tuy nhiên, đây cũng chỉ là giải pháp tình thế, Thứ trưởng Hải khẳng định, về vấn đề cơ chế, chính sách, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục theo dõi tình hình triển khai thực hiện Nghị định 109/2010/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn thi hành để ghi nhận những vấn đề phát sinh từ thực tiễn để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng xem xét, điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu công tác điều hành hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo trong thời gian tới.