Thưa Bộ trưởng, xin chuyển đến Bộ trưởng câu hỏi của một khán giả cao tuổi: "Tôi được biết việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân đối với dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) đã kết thúc vào ngày 5/4 vừa qua. Không rõ các cơ quan và nhân dân tham gia hoạt động này thế nào. Tôi là cũng là người có ý kiến trực tiếp góp ý dự thảo, không biết các ý kiến đó có đến được tới Bộ trưởng không?".

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Đúng như khán giả nêu, đợt cao điểm lấy ý kiến của nhân dân về dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) đã kết thúc. Mặc dù 3 tháng đó trùng dịp Tết Nguyên đán với ngày nghỉ kéo dài, nhưng có thể nói đây là đợt sinh hoạt chính trị pháp lý sâu rộng trong cả nước. Theo thống kê của Bộ Tư pháp đến ngày 22/4, đã có đến 6,5 triệu ý kiến của người dân tham gia góp ý dự thảo Bộ luật Dân sự.

Còn ý kiến của vị khán giả nêu trên có đến được với Bộ Tư pháp hay không thì tôi không thể trả lời chính xác. Chỉ xin khẳng định là, Báo cáo tổng hợp tiếp thu giải trình ý kiến nhân dân đối với dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) đã được đăng tải trên Cổng Thông tin điện tử Bộ Tư pháp. Khán giả có thể truy cập, xem ý kiến của mình đã được tập hợp, được nghiên cứu, tiếp thu hay chưa. Nếu chưa được, người góp ý có thể phản ánh qua Cổng Thông tin điện tử Bộ Tư pháp hay qua Chương trình Dân hỏi-Bộ trưởng trả lời này.

Ý kiến góp ý của người dân tập trung vào vấn đề nào trong 10 trọng tâm đưa ra lấy ý kiến lần này, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Nói một cách tổng quát, đa số ý kiến của người dân thu thập được đều đồng tình, đánh giá cao những nội dung mang tính đổi mới, cải cách của dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi).

Tuy nhiên, đi vào chi tiết, có thể nói người dân rất quan tâm tới vấn đề trách nhiệm của Tòa án và cơ quan Nhà nước có thẩm quyền khác trong việc bảo vệ quyền dân sự của người dân, của doanh nghiệp.

Bộ luật Dân sự hiện hành (2005) chưa quy định cụ thể trách nhiệm của Tòa án và cơ quan khác có thẩm quyền phải thụ lý, giải quyết vụ việc dân sự của người dân, kể cả khi chưa có quy định của pháp luật.

Tương tự như vậy, Bộ luật hiện hành cũng chưa quy định cụ thể rằng trong trường hợp không có quy định của pháp luật thì khi nào sẽ áp dụng tập quán, khi nào áp dụng quy định tương tự của pháp luật.

Để khắc phục bất cập này, đồng thời cụ thể hóa tinh thần và một nội dung hết sức mới của Hiến pháp 2013 xác định Tòa án, cơ quan thực hiện quyền tư pháp của Nhà nước, phải là chỗ dựa công lý của người dân.

Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) bổ sung quy định, theo đó, Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Trong trường hợp này, Tòa án phải căn cứ vào thỏa thuận của các bên, nếu không có thỏa thuận thì phải căn cứ vào tập quán, quy định tương tự của pháp luật, các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, lẽ công bằng, án lệ để xem xét, giải quyết.

Cũng là một vấn đề liên quan đến Tòa án, một khán giả có hỏi: "Tôi được biết hiện nay việc khởi kiện của người dân chỉ được thực hiện sau một khoảng thời gian nhất định (còn gọi là thời hiệu khởi kiện), sau khoảng thời gian đó, người dân sẽ không còn quyền khởi kiện của mình. Quy định như vậy vô hình trung đã hạn chế quyền của người dân". Không rõ dự thảo có hướng nào để khắc phục vấn đề này, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Bộ luật Dân sự hiện hành quy định 3 loại thời hiệu, trong đó có "thời hiệu khởi kiện". Đó là thời hạn mà cá nhân, tổ chức có thể yêu cầu Tòa án giải quyết để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Nếu hết thời hạn đó, người dân không có quyền khởi kiện đó nữa. Nói một cách khác, nếu có đưa đơn ra Tòa án thì cũng bị từ chối thụ lý giải quyết.

Quy định này có thể nói là thuận lợi cho Tòa án, thuận lợi cho Nhà nước, nhưng đã hạn chế quyền của người dân được pháp luật bảo vệ.

Do vậy, dự thảo Bộ luật Dân sự lần này quy định theo hướng bỏ "thời hiệu khởi kiện". Quy định này nếu được Quốc hội chấp nhận thì ở bất cứ thời điểm nào, sau bao nhiêu năm, hễ người dân khởi kiện thì Tòa án vẫn phải có trách nhiệm thụ lý để xem xét, chứ không có quyền từ chối vì lý do mang tính kỹ thuật là đã hết thời hiện khởi kiện.

Về vấn đề này có hai luồng ý kiến, nhưng nghiêng nhiều hơn theo hướng là bỏ thời hiệu khởi kiện này. Chúng tôi nghĩ rằng trên tinh thần của Hiến pháp mới, quyền cơ bản của người dân phải được pháp luật bảo vệ. Vì vậy, không nên đưa ra bất cứ rào cản kỹ thuật nào khiến Nhà nước không bảo vệ được người dân.

Nếu Nhà nước không đứng ra bảo vệ được người dân thì có thể xã hội sẽ tự giải quyết với nhau. Nếu để xã hội tự giải quyết thì còn đâu là văn minh, còn đâu là pháp quyền và sẽ gây mất trật tự an toàn xã hội.

Do vậy, dù Nhà nước có thể gánh chịu thêm nghĩa vụ, chi phí, vẫn phải cố gắng giải quyết nhằm bảo vệ tối đa quyền và lợi ích chính đáng của người dân.