Báo Tiền phong cho hay, theo ông Quyền, về nguyên tắc, nhà nước vẫn phải bồi thường và người bị oan phải được bảo đảm. Còn nếu muốn nhà nước không phải lấy ngân sách bồi thường thì phải chấn chỉnh lại toàn bộ bộ máy nhà nước từ đào tạo tuyển dụng, bổ nhiệm, kỷ luật xử lý...

Bên lề kỳ họp Quốc hội sáng 8/6, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Đình Quyền trao đổi phóng viên xoay quanh việc nhà nước bỏ tiền ngân sách ra đền bù oan, sai như trường hợp của ông Nguyễn Thanh Chấn vừa qua.

 - Dư luận đang băn khoăn trước việc nhà nước phải bỏ tiền ra bồi thường cho ông Chấn 7,2 tỷ đồng. Vậy điều này được căn cứ từ cơ sở nào, thưa ông?

Việc bồi thường oan, sai trước đây có Nghị quyết 38 của Quốc hội, giờ có Luật bồi thường nhà nước. Việc thực hiện công vụ nhà nước và oan, sai của công vụ nhà nước, ở tất cả các nước đều lấy tiền ngân sách nhà nước chứ không chỉ Việt Nam. Không bao giờ có chuyện công chức bồi thường cho người bị oan.   

Nhà nước phải đứng ra bồi thường thiệt hại là một nguyên lý. Tuy nhiên, việc bồi thường oan, sai nhìn chung còn rất chậm. Điều này có nguyên nhân về cơ chế, chúng ta giao cho chính những người làm oan đi bồi thường, do tính cố chấp của các cơ quan quyền lực khi làm sai, người ta sẽ dây dưa, trì hoãn, gây khó khăn. 

Ngoài ra việc đền bù chậm còn có nguyên nhân về mô hình thủ tục, điều này đã đến lúc phải thay đổi, tức giao cho cơ quan khách quan công khai và minh bạch hơn, chẳng hạn như giao cho Bộ Tư Pháp.

 - Nghĩa là tất cả các trường hợp để xảy ra oan, sai trong tố tụng hình sự đều lấy ngân sách nhà nước ra đền bù?

Ở nhiều nước, pháp luật quy định nếu chứng minh công chức mẫn cán và vô tình để xảy ra sai thì nhà nước vẫn bồi thường. Đặc biệt, công chức tư pháp được loại trừ hoàn toàn khỏi trách nhiệm bồi thường về vật chất, để không bị sức ép gì khi thực hiện công vụ. 

Điều này liên quan đến công tác cán bộ, công tác bổ nhiệm, tuyển dụng, xử lý kiểm tra, thanh tra cán bộ. Nếu chúng ta còn làm kiểu lỏng lẻo trong công tác cán bộ, giữa hiệp thương, giữa quy hoạch, tuyển dụng, luân chuyển thì vẫn để lọt những người không xứng đáng vào bộ máy nhà nước.  

Tất cả những công tác yếu kém đó nhà nước phải chịu. “Con dại cái mang”, cuối cùng người dân phải chịu. Ở các nước, nếu người dân không chịu được bộ máy đó, người ta sẽ thay bằng bộ máy khác. Các chính Đảng đấu tranh phải có một chính Đảng đủ năng lực, đủ minh bạch và đủ trình độ lãnh đạo đất nước.

 - Nhà nước bồi thường khi chưa phát hiện lỗi cố ý của cán bộ làm công tác xét xử, vậy theo ông làm thế để có thể phân biệt được lỗi cố tình hay vô ý?

Giữa lỗi cố ý và vô ý trong tố tụng rất khó phân biệt, bởi vì người ta luôn đổ tại năng lực hạn chế. Vì năng lực hạn chế nên vật chứng nọ, vật chứng cứ kia người ta để ngoài. Nhưng cái đó có thực sự do năng lực hạn chế, hay do tinh thần trách nhiệm, hay do cố ý thì chứng minh rất khó. Trừ trường hợp bắt quả tang anh có đi đêm ngầm với đương sự, nhưng ngay cả lỗi cố ý đi chăng nữa thì việc bồi hoàn của cán bộ viên chức cũng rất nhỏ.

 - Nếu nhà nước cứ phải lấy tiền ngân sách ra bồi thường thì có dẫn đến việc cán bộ sẽ làm thiếu trách nhiệm và oan, sai sẽ càng nhiều?

Về nguyên tắc, nhà nước vẫn phải bồi thường và người bị oan phải được bảo đảm. Còn nếu muốn nhà nước không phải lấy ngân sách bồi thường thì phải chấn chỉnh lại toàn bộ bộ máy nhà nước. Từ đào tạo tuyển dụng, bổ nhiệm, kỷ luật xử lý... Tại sao ở các nước, việc bồi hoàn rất ít? Vì công tác cán bộ tuyển dụng của họ chặt chẽ và tuyển dụng được người xứng đáng vào vị trí công tác đó.

Như tôi nói, quan hệ giữa công chức và nhà nước không phải quan hệ dân sự mà bồi thường tay đôi. Đó là quan hệ giữa một bên thực hiện công quyền của nhà nước và một bên là tổ chức cá nhân, đó là quan hệ hành chính nhà nước giữa thực hiện công vụ và người có quyền, lợi ích liên quan. 

Không bao giờ có việc bồi thường tay đôi giữa công chức nhà nước với người bị oan, sai cả.